Pregunteilhe a un bo amigo o seu parecer sobre o texto que co título ene-agá apareceu por aquí hai uns días. Pola súa condición de mestre e escritor a súa opinión parecíame especialmente valiosa; atopeino antonte no lugar de encontro habitual e apenas tivemos ocasión de cruzar unhas poucas frases, pero foron suficientes para inducirme a escribir unha nova entrada sobre o mesmo tema.

Direi, para empezar, que eu non son dos que pensa que todos os males do mundo tenhen a súa orixe e a súa solución na escola. A profunda desgaleguización da sociedade do meu país ten moitas razóns, pero desde logo non son os profesores os seus principais causantes. Dito o cal, tamén convén lembrar que a escola, hoxe por hoxe, non só non contribúe en absoluto á formación de falantes de galego, senón que máis ben bota unha man no eficiente labor de destrucción da identidade. Na Galiza ensínase a lingua galega como se fose unha lingua alhea aos rapaces, de xeito moi semelhante á docencia da lingua inglesa, cos resultados de todos conhecidos. Calquera estudante pasa doce anos da súa vida asistindo a aulas de inglés, aprendendo varias veces como se constrúe unha voz pasiva, como se pasa de estilo directo a indirecto, e un feixe de parvadas polo estilo. Eses rapaces terán unhas boas nocións gramaticais, pero á hora da verdade servirán de ben pouco, pois amosarán unha alarmante carencia de vocabulario e fraseoloxía e acabarán por ser perfectamente incapaces de elaborar unha soa frase no idioma de Shakespeare. Nos momentos decisivos un decátase de que ten un dominio da lingua coidadosamente unidireccional: sabémonos capaces de entender con certa fluidez un texto en inglés e mesmo poderiamos lelo sen trabarnos, pero carecemos da posibilidade de expresar as nosas ideas cun mínimo de habilidade. Se vemos escrita a palabra ashtray entendemos sen problemas que significa cinceiro; pero posívelmente non fosemos quen a lembrar a palabra inglesa de querer usala, e volveriámonos loucos intentando explicarlhe a un imaxinario interlocutor británico que ou nos trae axinha un recipiente ou deitaremos a borralha no chan.

Algo semelhante sucede co ensino do galego. Explícanse aos rapaces até a saciedade normas ortográficas, desas de onde ponher bes e onde ponher uves; dánselhes instruccións referidas ás boas formas gramaticais, e mesmo se lhes chega a contar a apaixoante diferencia entre un o aberto e un o pechado co apoio inestimável do libro de texto, pois polo que se ve non debe haber nada melhor que o papel para explicar a fonética. A medida que un rapaz vai adiantando cursos, tamén avanza a perversidade do ensino. Por exemplo, un deberá aprender a distinguir que hai palabras que en masculino rematan en án que forman o feminino en á (ferrolán, ferrolá; irmán, irmá); pero noutros casos, o feminino fórmase en ana (alemán, alemana; capitán, capitana). Tocará, pois aprenderse un listado de palabras conflictivas, que esqueceremos antes de que nos convenha. E por que non dicimos tamén alemá e capitá, por exemplo? Que tería de malo simplificarmos un pouco a normativa nese aspecto? E, xa ao paso, por que non facemos desaparecer a acentuación dos interrogativos en estilo indirecto e as segundas formas do artigo? Sucederá isto algún día, será isto posível, ou posíbel? Será cousa de ter perseveranza!

A realidade, queridos leitores, é que o ensino do galego segue respeitando escrupulosamente a normativa oficial até nos seus aspectos máis absurdos. Cousa razoável, por outra parte, pois se a normativa é esta, haberá que apandar con ela. Todos os libros de texto están redactados ao xeito politicamente correcto, cos textos literarios ben deturpados para a súa correcta asimilación por parte dos tenros infantes, non vaia ser que se lhes cree un trauma existencial ao descubrir que as linguas son cousa variável e afortunadamente elástica. É certo que no uso literario as solucións da normativa máis controvertidas desapareceron case por completo, pero non é así no eido dos textos para nenos. En libros tan espléndidos como Contos por palabras do gran Agustín Fernández Paz abundan as segundas formas, e aparece ó e non ao. O mesmo acontece no formidável Das cousas de Ramón Lamote de Paco Martín ou en O misterio dos fillos de Lúa de Fina Casalderrey. Porén, as segundas formas non aparecen en Cando petan na porta pola noite de Xabier P. Docampo, nin en A casa da luz; así que me pregunto se algún meu amigo non se confundirá a si mesmo co resto da humanidade. Ao melhor é que o Xabier segue sendo igual de anarcoide que cando era novo e escribía en A chave das noces parágrafos tan fermosos coma este: Abrazaron-se con forza mentres a unión das duas bocas obrigaba ao siléncio que precisaban naquel intre en que ambos pensaban que, contodo, o mellor era o amor.

Non hai moito vía a un rapaz de once anos escribindo para un exercicio de galego unha frase que acabou sendo algo parecido a isto: O cadelo tá na caseta. O rapaz, castelanfalante malia ser residente na moi galega cidade de A Corunha, seguramente tivera que memorizar nalgún momento do curso conxugacións verbais, pero á hora de construír unha frase recorreu á experiencia e lembrou o xeito en que falaba a súa avoa. Por raro que lhes pareza, o galego é a lingua propria da Galiza, e todos os habitantes deste país tenhen contacto dunha ou doutra clase coa nosa fala. Tamén os rapaces, e non só os do rural; nas casas das cidades quizá non se oia falar galego en exceso, pero algo lhes soará aínda que sexa a forza de ver ao Shinchan ese. Así que digo eu, humildemente e sen querer ponherme á altura dos sabios programadores de plans de estudio, que quizá fose posível marcarse como obxectivo a aprendizaxe do galego como algo moi axeitado para desenvolverse polas rúas do noso país, e non como un idioma estranho e estranxeiro, con normas que se han de aprender só coa fin de aprobar un exame. O que eu pido non é tan difícil: algo tan simples como educar ás persoas para que poidan falar galego, pero tamén para que sexan conscientes de que son capaces de facelo, sen ficar paralisados polo medo a cometer erros. ¶