
O meu limitado talento non me dá máis que para presentarlles un pálido reflexo do que para min representa
The searchers, a mellor película de todos os tempos. Fago notar desde xa que dixen a mellor, non a miña favorita. Postos a escoller películas favoritas o espectador sempre se deixa levar por elementos puramente sentimentais, por emocións vencelladas a unhas imaxes, por afinidades cara uns rostros ou uns temas. Se alguén me pregunta cal é o filme que eu máis amo de cantos se levan rodados, non dubido en citar
The night of the hunter. Podería teorizar sobre os múltiples valores e virtudes desa xoia dirixida por Charles Laughton, pero todos eles non xustificarían a miña preferencia. Eu amo
The night of the hunter porque por ela flúen todos os símbolos e temas que máis me estremecen, ámoa polo seu tratamento fortemente metafórico, ámoa porque é profunda e inxenua a un tempo, pero por riba de todo ámoa porque despois de vela infinidade de veces sigo chorando inevitabelmente ao chegar a determinadas escenas.
The night of the hunter pode comigo. Déixome vencer por ela, satisfeito e feliz.
The searchers é outra cousa. Mesmo dentro da filmografía fordiana, un pode sentir máis afecto pola irresistíbel ledicia que despide
The quiet man, polo sentimentalismo poderoso de
How green was my valley, ou pola forza e o tono revolucionario de
The grapes of wrath. Escoller unha ou outra é unha eleición persoal, que non evita o recoñecemento de que
The searchers é a máis perfeita das pezas do mestre irlandés. Explicar a súa perfeición, porén, é labor imposíbel. A súa posta en escena é invisíbel, filla dos misterios das luces e das sombras que povoan a sétima arte. En boa parte da súa metraxe,
The searchers desenvólvese coma unha película muda na que todo se expresa por medio de miradas e de xestos. Así, a man de Martha que aloumiña a capa de Ethan nos explica en silenzo un pasado de amor nunca esquecido. Con brillantez, Ford redondea o plano coa reacción de Ward Bond, que ao vela síntese violento, coma quen descobre un acto íntimo.
Case todas as análises refírense sempre ao complexo personaxe de Ethan, en mans dun maxistral John Wayne; pero como poden adiviñar eu sinto especial afecto polo Martin Pawley que encarna
Jeffrey Hunter. Ninguén pode negar que el foi un moi correcto actor, que tivo a sorte de participar noutras dúas obras mestras de
John Ford, a elexíaca
The last hurrah e a colosal
Sergeant Rutledge, glorificación dun Woody Strode de porte totémico. A súa carreira viuse lamentabelmente truncada por un accidente que acabou coa súa vida aos corenta e tres anos. En
The searchers, Jeffrey Hunter está simplemente perfecto. Irradia xuventude e enerxía, cun certo toque de rebeldía airada, pero ao tempo el representa a parte máis emocional do ser humano. Sen dúbida, Martin Pawley é o reverso, a imaxe especular do Ethan Edwards. Ethan é o heroe solitario, un desarraigado que o proprio Ford describiu mellor que ninguén ao dicir que nunca podería formar parte dunha familia. Ethan está cheo de odio e intolerancia, e recréase ridiculizando ao seu sobriño por ser mestizo pero tamén por ser pobre, tanto que non ten cartos nin para posuír un cabalo ou mercar munición, e mesmo nin sequera dispón de roupa de seu e debe usar a dun morto, como lamenta con tristeza nunha das escenas máis luminosas da película. Pero a diferencia de Ethan, Martin Pawley si pode formar unha familia. Se a búsqueda da nena Debbie ten para Ethan moito de paranoico, para Martin Pawley é unha necesidade, pois representa a recuperación do único elo de identidade que lle queda, tras ser desposuído polo ataque comanche de toda a súa familia e ficar orfo por segunda vez na súa vida. Martin é puro sentimento, aínda que non sempre saiba expresalo e só sexa capaz de escribir unha única carta á súa amada en cinco anos de ausencia. Unha carta aséptica e frustrante para ela, que serve para que John Ford nos conte maxistralmente un feixe de peripecias cun sentido do ritmo ousado e xenial.
É certo que no cine de Ford destacan fundamentalmente os personaxes masculinos, pero de ningún xeito cabe dicir que os femininos non posúan entidade. Tampouco en
The searchers, por suposto. Hai outro curioso paralelismo entre os dous de máis edade, o de Martha e a señora Jorgensen. Mentres a primeira representa unha muller tradicional, doce e namorada, a señora Jorgensen é máis dura e pragmática, a clase de muller curtida a base de enterros. A prometida de Martin Pawley, a paciente Laurie que encarna Vera Miles, non é tampouco unha rapaza tímida e discreta; antes polo contrario, ten moita personalidade e carácter. As parellas no cine de Ford, ademais, non gostan do amor cortés e optan sempre con moi bon criterio polos bicos incendiarios.
E logo, os indios. Ninguén os retratou nunca tan ben coma John Ford. Mesmo aínda que se traten dos malos da fita, sempre son filmados con orgullo e dignidade, coma depositarios dunha cultura e un modo de vida, coma donos e posuidores da xenuina América (non é casual o plano que nos amosa a un comanche semienterrado debaixo dunha lousa, simbólica reunión coa Terra que remata con Ethan disparándolle aos ollos, acto brutal e gratuíto nacido do odio máis visceral). Hai numerosos exemplos e declaracións que nos amosan que entre John Ford e os seus extras indios había un profundo respeito mutuo. Case ao final da súa longa filmografía, Ford permitiuse compoñer o máis memorábel canto ao mundo indíxena, o poema dun povo que se extingue, en
Cheyenne Autumn.
Imposíbel rematar sen citar dous nomes máis. Para empezar, o de
Frank S. Nugent, guionista habitual de Ford, e que recibiu do director o mellor consello imaxinábel para calquera guionista: documentarse exhaustivamente primeiro, e logo esquecerse de todo o aprendido para escribir a historia. Dese xeito, Frank S. Nugent foi quen a producir varios guións imposíbeis de mellorar. Por último, o de
Winton C. Hoch, o director de fotografía. O seu traballo en
The Searchers é autenticamente sobrenatural, e os tonos ocres e terrosos do Monument Valley acaban construíndo unha espectral paisaxe pola que desfila a pantasma de Ethan Edwards, un home condenado á soidade.
¶