O número de novembro da revista Sky & Telescope dedica a súa portada á perda de categoría de Plutón como antesala dun interesantísimo artigo de Owen Gingerich que explica o proceso que conduciu á nova definición de planeta. Ademais, o director da publicación, Richard Tresch Fienbegr, editorializa de maneira moi contundente contra a decisión da Unión Astronómica Internacional. Aquí lles deixo unha tradución ao galego da súa columna, que comparto no esencial: eu é que son dos de “papeis para todos”. Se se lles ocorren adaptacións á nosa lingua das regras nemotécnicas citadas no artigo, rógolles que as compartan con todos os lectores nos comentarios.

A Plutón tanto lle dá
Richard Tresch Fienberg

A última vez que foi embarazoso ser astrónomo foi en xuño de 1990, cando a NASA admitiu que o Hubble non podía ser enfocado. Desta volta os astrónomos son o obxectivo dos humoristas gráficos e dos cómicos dos programas nocturnos de televisión por mor da nova definición de “planeta” adoptada pola Unión Astronómica Internacional (UAI) na súa Asemblea Xeral trienal en Praga o 24 de agosto. E sabedes que? Merecémolo no 90, e merecémolo outra vez agora.

Esta nova definición, que o meu querido amigo e mentor Owen Gingerich describe no tema de portada deste número [...], é defectuosa lingüística e cientificamente. De acordo coa redacción da UAI, un planeta anano non é un planeta, malia que unha galaxia anana si sexa unha galaxia e unha estrela anana tamén sexa unha estrela. Absurdo!

Por outra parte, di a UAI, un obxecto que orbita arredor do Sol é un planeta só se, ademais de ter masa dabondo para adquirir forma de balón pola súa propia gravidade, “leva varrida a veciñanza da súa órbita”. Isto exclúe a Plutón, que está incrustado no Cinto de Kuiper de corpos xeados máis alá de Neptuno. Pero como explica Dan Durda na páxina 28 desta mesma revista o noso propio mundo está ameazado por Apophis e un feixe doutros asteroides próximos á Terra cuxo camiño arredor do Sol crúzase co noso. Aplicando estritamente as novas regras da UAI, isto implica que tamén a Terra deixaría de ser un planeta. O mesmo vale para Marte, Xúpiter e Neptuno, todos eles acompañados na súa órbita por pequenos asteroides. Ridículo!

Talvez pensedes que unha organización de case dez mil persoas moi intelixentes, a maioría deles con doutorados, podería facelo mellor. Eu certamente así o cría -até que asistín a un dos debates da UAI en Praga. A maioría dos participantes comportáronse como se tivesen a mesma idade que cando aprenderon aquilo de “My Very Excellent Mother Just Served Us Nine Pizzas” [1]. Discutiron, ás veces de xeito bastante belixerante, cunha perspectiva estreita, sen poder (ou sen querer) contemplar a situación desde o punto de vista dos demais. Como resultado temos unha definición que se le como se estivese escrita por burócratas, non por científicos. Agora precisamos outra regra nemotécnica para lembrar a orde dos oito planetas que quedan. Aquí vai unha que me funciona: “Many Very Egotistical Malcontents Just Screwed Up Nomenclature” [2].

A Plutón tanto lle dá se os astrónomos lle chaman planeta, “planeta anano” ou calquera outra cousa -seguirá sendo unha bola de xeo fabulosamente interesante cunha atmosfera non permamente, tres lúas e quizá aneis aínda non descubertos, independentemente das palabras que desde a Terra lle adxudiquemos. Pero como escribín nesta mesma columna en novembro de 2005, eu esperaba que os meus colegas da UAI sacasen unha definición de planeta que soase científica e que ao mesmo tempo fose simple dabondo para explicárllela aos nenos e ao público. Non fixeron tal.

Peor aínda, a definición que eles adoptaron vale só para o noso sistema solar, e isto acontece nun momento no que unha das áreas máis fascinantes da astronomía é o descubrimento de grandes obxectos esféricos (será correcto chamalos “planetas”?) arredor doutras estrelas. Alén diso, a UAI ignorou o límite superior do espectro planetario, onde seguimos sen ter unha clara distinción entre planetas de moita masa e ananas marróns de pouca masa. Para dicilo en poucas palabras, a definición de “planeta” da UAI é cientificamente cuestionábel, está confusamente redactada, e é de aplicación extremadamente reducida.

Por esa razón, Sky & Telescope nunca a usará tal cal. Por exemplo, referirémonos a Plutón como “planeta anano” (con comiñas), ou como o chamado planeta anano, pero nunca simplemente como planeta anano pois para a xente sensata esa expresión equivale a “planeta pequeno”, que non é o que a UAI pretende. E non temos intención de eliminar a Plutón das nosas páxinas dedicadas ao Sol, a Lúa e os Planetas.

Afortunadamente non quedamos amarrados á nova definición para sempre, só até que a UAI a cambie. Seguramente iso suceda na próxima Asemblea Xeral en Rio de Janeiro, Brasil, en agosto do 2009. Igual que os astrónomos foron rehabilitados tres anos despois de que a visión borrosa do Hubble volvese á luz grazas a unha misión do transbordador espacial para reparalo, tamén os astrónomos disporán dunha oportunidade de redención tres anos despois de estragalo todo á vista do público.

[1] Literalmente, “A miña moi excelsa nai acaba de servirnos nove pizzas”. En inglés serve de regra nemotécnica para que os escolares aprendan a orde dos planetas segundo a súa proximidade ao Sol.
[2] “Varios moi egocéntricos revoltosos acaban de escarallar a nomenclatura”. ¶