Fotografía de Paul Hanna, publicada en La Voz de Galicia

lembra

Ás 15:15 do 13 de novembro de 2002 o petroleiro "Prestige", que navegaba fronte ás costas de Galiza, lanzaba un S.O.S. alertando das súas grandes dificultades. Á deriva durante seis días, acabou por afundir orixinando unha catástrofe ecolóxica e social sen precedentes na nosa historia.

Dous anos despois seguimos á espera de que sexan recoñecidas e castigadas as responsabilidades daqueles que coas súas decisións inapropriadas converteron o accidente nunha traxedia para un país.

Este blog non esquece aos culpábeis da desfeita nin comparte o discurso triunfalista das autoridades, e é conscente de que ningún governo, nin o anterior do PP nin o actual do PSOE, emprendeu as medidas precisas para evitar que algo así volva producirse no futuro.

Nunca Máis

a crónica


O afundimento, visto por Xurxo Lobato

O 19 de novembro de 2002 afundía o petroleiro Prestige desencadeando unha das maiores catástrofes ecolóxicas da historia. Durante seis días o vetusto e fráxil barco fora paseado pola costa galega nun exemplo de insensatez moi proprio dunhas autoridades que en ningún momento entenderon as dimensións da traxedia que se nos viña a todos enriba. Para daquela toneladas e toneladas de chapapote empezaban a chegar até nós, invadindo sen piedade kilómetros e kilómetros de litoral, praias e rochas. O noso prestixioso líder, o Fragasaurio, tomou nese momento unha decisión que nos revela o seu fondo compromiso coa Galiza: foise de caza a Aranjuez.

Desde o governo tan só recebemos desprezo. As frases ditas neses días por uns (ir)responsábeis ou outros poden formar parte de calquera antoloxía do disparate. "La rápida intervención de las autoridades españolas, alejando el barco de las costas, hace que no temamos una catástrofe ecológica", dixo quen daquela era ministro de Agricultura, Miguel Arias Cañete, tres días antes de que o Prestige partise en dous. Horas despois, o aínda conselleiro galego de Pesca, Enrique López Veiga, afirmaba que "no puede hablarse de marea negra, sólo de un vertido de fuel". En efecto, non foi unha maré negra. Foron meia ducia, polo menos.

Ao cabo dunha semana o incendiario delegado do goberno na Galiza, Arsenio Fernández de Mesa, aportaba á historia unha frase que faría feliz a Lewis Carroll: "Hay una cifra clara, y es que la cantidad que se ha vertido no se sabe". Nin el nin ningún dos outros demitiu, como saberán. Nese momento a desfeita era xa evidente, imposíbel de ser ignorada nin sequera polos noticieiros das televisións públicas, mergulladas até o pescozo no maior exercizo de manipulación que se lembra en anos.

O estado fallounos a todos os galegos, desapareceu xusto no momento no que precisabamos del. E Galiza púxose en marcha. Miles de persoas lanzáronse a limpar o chapapote ao tempo que todos os traballadores do mar dedicaban os seus esforzos a vixiar o percorrido das xigantescas bolsas de fuel e a evitar que novos vertidos chegasen á terra. Mentres a administración seguía perdida, os cidadáns organizáronse con envexábel coordinación tendo en conta a absoluta falta de medios. Foron xornadas heroicas. Pronto empezaron tamén as mobilizacións. A primeira, en Santiago, o 1 de decembro, nunha xornada épica de chuvias intensas que non impediron a presenza de dous centos mil galegos na praza do Obradoiro, o corazón do país. Naceu o "Nunca Máis", berro que se convertiu en símbolo dun povo en pé, que colga orgulloso a bandeira nas xanelas de infinidade de fogares.

Foi a primeira, pero non sería a única. Dez días despois, cento cincuenta mil persoas manifestábanse en Vigo esixindo solucións urxentes. Na Coruña, o 9 de febreiro, outros cen mil cidadáns botámonos á rúa noutra protesta para a historia, coa fin de dicirlle ao governo que os galegos non nos resignamos a que a única alternativa que se nos ofrece sexa a emigración. O seguinte paso foi tomar Madrid. Na madrugada do 23 de febreiro arredor de mil autobuses saían de Galiza cara a capital de España; moitos miles máis de galegos desprazáronse nos seus proprios coches. De mañá a capital estaba invadida de xeito pacífico e festivo por meio millón de persoas. Tratouse en todos os casos de manifestacións sen incidentes, cargadas de bon humor e de ironía. Alí onde a outros sáelles a violencia, aos galegos sáenos sempre o humor.

Cal foi a resposta do governo ás nosas lexítimas reivindicacións? Pois, en primeiro lugar, o insulto. Sendo presidente José María Aznar chamounos a todos "agitadores del resentimiento, que ladran su rencor por las esquinas". Somos "perros que ladran", en terminoloxía de evidente resonancia nazi. O Fragasaurio diría logo que andabamos "enchendo Galicia de merda". Intentaron botar lixo riba da Plataforma Nunca Máis insinuando que empregaba irregularmente as doazóns que estaba recibindo. Fracasaron no seu intento. Cando por fin as autoridades se decidiron a actuar xa era demasiado tarde e perderan a pouca credibilidade que lles quedaba. Inventaron unha fición que levaba por nome "Plan Galicia" e que anunciaba inversións multimillonarias en infra-estruturas (algunhas delas elementais) das que o noso país aínda carece, pero sen establecer ningún tipo de prazos nin especificar partidas presupuestarias concretas. Tratábase, mais unha vez, de pura propaganda, anunciada co mesmo entusiasmo co que se reafirmaban no convencimento de que tomaron as mellores decisións posíbeis e que volverían facer exactamente o mesmo. Que nada mellor que afastar o barco da costa porque así tocounos un pouco (de chapapote) a todos, como dixo hai un ano sen arroxear coa vergoña o impresentábel conselleiro López Veiga. Calquera galego de ben debe sentir arrepíos ao lembrar frases coma esa.

Dous anos despois da desfeita un dos dous governos culpábeis está por fin en mans diferentes. Mas segue sen haber espazo para o optimismo. Unha ameza viscosa ronda arredor de nós. Segue sen haber un informe oficial que avalíe o impacto real da catástrofe. Segue habendo fuel até dous metros por baixo da area nos fondos mariños, sen que se saiba con certeza canto hai, a súa localización exacta e os efectos que puidera producir sobre o ecosistema mariño; fuel que, por suposto, pode desprenderse e chegar até as costas en forma de pequenas bolas. Segue sen haber protocolos de actuación aos cales aterse ante emerxencias coma esta. Seguen sen ser castigadas as responsabilidades dos fabricantes da traxedia. Seguimos sen ter medios cos que combater unha maré negra, seguimos sen ter medidas de prevención e control sobre unha costa pola que pasan cada ano miles de buques con mercadorías perigosas.

Esa é a realidade. Esta é a crónica duns feitos que cambiaron o país no que eu vivo. Xa nada será coma antes. Pode ser que ese cambio non se vexa reflectido tan rapidamente coma algúns desexamos, pero o cambio existe. O chapapote nunca poderá taparnos os ollos nin a boca. O meu é un país que dixo "Nunca Máis", que é xa un berro sen límites. Un país que grita, en palabras do gran escritor galego Manuel Rivas, Nunca Máis ao odio, en todas as súas formas. Nunca Máis ao terrorismo. Nunca Máis á guerra. Eu, posuído por un fanático resentimento, gosto de engadir un ladrido final: Nunca Máis á fame.

as imaxes

Tiradas de La Voz de Galicia


o afundimento, Axencia Efe


Muxía despois da primeira maré preta, por Paul Hanna


manifestación de Santiago, 1-12-2002, por Xurxo Lobato


manifestación de Vigo, 11-12-2002, por M. Moralejo


manifestación de A Coruña, 9-2-2003, por Xurxo Lobato


manifestación de Madrid, 23-2-2002, por Paco Campos

Fotografías de Iván Beceiro - Foro do Caracol


manifestante en Madrid


lembrando a Man en Madrid


23 de febreiro, Madrid


o futuro

Fotografías de Martin Pawley


a manifestación das maletas


María Pita


un ano despois da manifestación das maletas


a bandeira en Alhariz


a visión dos nenos

as frases

Ya ha pasado el peligro más grave (15/11/2002)
Estuve en la cacería y me vine sin participar en ella, pero estuve hablando con el presidente de la Cámara de Comercio de Madrid, el vigués Fernández Tapias, que sabe mucho de petroleros. Luego me vine para Galicia sin comer (24/11/2002)
Manuel Fraga Iribarne, presidente da Xunta de Galiza. Na actualidade (2007), representante no Senado.

Todo el fuel derramado que tenía que llegar a la costa ya ha llegado (17/11/2002)
No puede hablarse de marea negra, sólo de un vertido de fuel (17/11/2002)
A decisión de afastar o barco foi a mellor posíbel, porque así tocoulles un pouco a todos (10/11/2003)
Enrique López Veiga, conselleiro de pesca da Xunta de Galiza. Agora (2007) xa non.

Nuestros peces y mariscos alcanzan tamaños que nunca tuvieron (16/05/2003)
Jaime Pita, conselleiro de Presidencia da Xunta de Galiza. Agora (2007) xa non.

"El buque perdió algo de fuel al remorcarlo" (22/11/2002) (realmente, foron unhas trinta mil toneladas)
No se trata de una marea negra, sino de manchas muy localizadas (23/11/2002)
La impresión del gobierno es que el fuel se ha solidificado y lo que hay allí es aceite y combustible del barco (30/11/2002)
Se piensa que el fuel está aún enfriándose, salen unos pequeños hilitos, los que se han visto, hoy en concreto, son cuatro regueros que se han solidificado con aspecto de plastilina en estiramiento vertical. Debe salir de alguna de las grietas. Están los técnicos estudiando qué significa eso (5/12/2002)
Mariano Rajoy, daquela vicepresidente do goberno; na actualidade, deputado no parlamento e líder do PP.

Estuvimos planteándonos el haber bombardeado el petrolero con nuestros cazas F-18 y los Harrier de despegue vertical (20/11/2002)
Las playas estaban limpias y esplendorosas, la visión era magnífica (24/12/2002)
Federico Trillo, daquela ministro de Defensa; na actualidade, deputado no parlamento polo PP.

"Lo más probable es que el fuel no toque la costa gallega" (14/11/2002)
El destino del fuel en el fondo del mar es convertirse en adoquín (19/11/2002)
El fuel del Prestige que se ha ido al fondo se solidificará, debido a las bajas temperaturas, y allí se quedará para siempre (19/11/2002)
Arsenio Fernández de Mesa, daquela delegado do Goberno na Galiza; na actualidade, deputado no parlamento polo PP.

Lo que hemos hecho es el trabajo que se tenía que realizar. Lejos de cualquier protagonismo y cerca de encontrar respuestas (20/11/2002)
Jaume Me Matas, daquela ministro de Medio Ambiente; logo Presidente da Comunidade Balear polo PP. Agora, comercial do Grupo Barceló.

Creo que hay alarmismos muy poco justificados (27/11/2002)
José María Aznar, daquela Presidente do Goberno de España; na actualidade, profesor en Georgetown e escritor de éxito.

En la catástrofe del Prestige sólo hay un culpable: el barco (12/12/2002)
Ana Botella, mujer-mujer

Si llegara a deducir que la responsabilidad está en alguna autoridad pública me lo callaría, porque estaría perjudicando el patrimonio nacional (3/2/2003)
Rodolfo Martín Villa, comisionado nomeado polo goberno para o Prestige; na actualidade, presidente de Sogecable.

Es cierto que estuve el fin de semana del 24 de noviembre en Sierra Nevada, pero no esquié; sí recibí el premio Chirimoyo de Oro (5/12/2002)
Francisco Alvárez "que me alejen el barco" Cascos, daquela Ministro de Fomento; na actualidade, ¿galerista de arte?

pisar las calles, nuevamente

Un artigo de Antón Luaces en La Opinión de A Coruña:

Nos vemos el sábado en Compostela para latir al unísono en el deseo de que se encuentren soluciones para la lucha contra la contaminación marina. Nos vemos el sábado, en la Alameda compostelana, para expresar el no más rotundo a la desidia. Nos encontraremos en las rúas de Santiago el día 13 para, dos años después, elevar los paraguas (es probable que llueva otra vez, como hace casi 730 días) al cielo y gritar, con una sola voz, NUNCA MÁiS. Pero nunca máis de verdad y no sólo porque sí como si esos casi 730 días transcurridos no hubieran significado nada, sino porque hay que devolver a la calle el espíritu que reunían a los gallegos en el Obradoiro eterno y que, poco a poco, se ha ido diluyendo. Como si Galicia dejara de moverse desde entonces. Como si se nos hubiera impregnado del sentimiento de que todo está solucionado, ya. Como si A Costa da Morte no hubiera pasado por el peor trance de su historia milenaria. Nos vemos en Compostela el día 13 para que las conciencias de aquellos que apoyaron el grito único no se duerman en los laureles ni en el poder. Para que las mareas negras permanezcan vivas a pesar del triunfo de las lanzaderas y la biorremediación. Para que no se produzcan otras burlas y perviva el espíritu de la "negra". Para que Urbano Lugrís abandone el cementerio en el que se ha recluido voluntariamente y recorra las calles de Santiago para ejercer de Pepito Grillo e impida el adocenamiento de quienes, hace dos anos, capitalizaron el No al "que inventen ellos".
¿Quién siente ahora él Nunca Máis de entonces, el que abanderaron miles de voluntarios que dejaron en las costas gallegas la piel de sus manos y la salud de sus almas?
En Santiago. En la Alameda, el sábado 13 de noviembre. Dos años después de la aparición en la costa gallega de un buque fantasma cuyo capitán retienen los jueces en Barcelona mientras siguen libres aquellos que debieran haber pasado, cuando menos, por los juzgados.
En Santiago. En la Alameda. Para recordar y sentir juntos. Para que los corazones vuelvan a latir al unísono y en gallego. Por Galicia. Por la dignidad. Para que no se olviden de que estamos aquí.
En la Alameda amplia de Galicia. En Santiago.

e tal día fixo un ano: a lembranza desde a rede

En novembro do 2003 pedinlle ao escritor Xabier P. Docampo que escribise con motivo do cabodano da traxedia un artigo para ser publicado en moitas bitácoras. O que empezou sendo unha iniciativa entre blogs acabou tendo a súa web específica, Lembra, creada por IaRRoVaWo en tempo récord e que incluía versións dese texto en oito idiomas (galego, portugués, español, euskera, catalán, inglés, francés e italiano) feitas coa colaboración xenerosa de diferentes persoas. A páxina, unha iniciativa nacida na rede e para a rede, acumulou ao longo destes doce meses preto de cinco mil visitas.

"E tal día fixo un ano". Adóitase dicir así para encomendar ao esquecemento os acontecementos aos que lles damos unha importancia desmesurada. Imaxino que ao longo destes trescentos sesenta e cinco días os políticos involucrados no desastre do Prestige repetiron tal dito coa esperanza de acadar para a súa responsabilidade un agocho seguro.

E esta semana cúmprese o primeiro cabodano deste suceso, un dos máis tráxicos da nosa historia, que eles fixeron dar en inesquecible coa súa incompetencia e coa súa soberbia. Mal sería para nós se fose cumprido o desexo que o seu negro corazón agacha de non sabermos tirar aprendizaxe e experiencia deste asunto.

Agora sabemos que non temos "estadiño", que a súa autonomía e o seu estatuto son un xeito máis de nos ter sometidos e de anular a nosa capacidade de decisión e de reacción: ninguén faga nada que isto lévase desde Madrid, parece ser que dixo alguén con moito mando. Que marchen a cazar, insistiu. E os de aquí (que son os mesmos que os de aló) foron obedientes a corcear, como diría Fole, que paga "elcortinglés".

Pero tamén aprendimos que non temos estado. Que aquel ao que pertencemos por imperativo legal tampouco valía para nada que non fose andar co barco de enriba para embaixo ciscando merda coma quen caga nun ventilador. Mentres uns cazaban e os outros ollaban para outro sitio asubiando ao aire.

Daquela soubemos de vez que o noso só terá saída se somos quen de coller o futuro nas nosas mans. Que é coas nosas mans espidas co único instrumento que contamos para sermos alguén. Que nada podemos agardar duns políticos mentireiros e falsarios que nin se atrevían a vir, porque ademais son covardes e estúpidos.

E comprobamos con tristeza pero con orgullo como soaban máis de duascentas mil voces a coro no Obradoiro; como se unían as mans dos nenos e nenas galegos para encadear esta traxedia cun futuro máis esperanzador... Como medraba a indignación mentres se descubría a indignidade que os cobre e cubrirá. Como as fiestras e balcóns se enchían de berros en branco e negro, mentres o seu corazón remoía odio e rancor ao contemplar que non aparecía por ningún lado a resignación e a submisión con que eles contaban.

E así aprendizaxe tras aprendizaxe fomos construído unha experiencia nova, que é tanto coma dicir ter un novo coñecemento da realidade que nos achegue un pouco a nos facermos donos do noso futuro. A dicirlles que non podemos confiar en ninguén máis que en nós mesmos, porque nos demostraron que nos desprezan tanto que son capaces, como demostraron, de nos insultar e blasfemar impunemente. Dicirlles que sabemos que eles no fondo saben como de grande foi e é o noso sufrimento, pero ignoran qué grande é agora o nos coñecemento. Fixéronnos un gran dano, pero outorgáronnos podermos albiscar o camiño da sabedoría: os sabios son libres.

Tamén nos deixaron un rosario de tristes palabras: "hilillos de plastilina", "fuel que se convertirá en adoquín", "solo sabemos que no sabemos"... E outras perolas das que só quero destacar unha máis: "perros que ladran por las esquinas", porque na Costa da Morte dise que os cans que ladran nas vésperas do Nadal fano para dar o aviso de que chegan os esbirros de Herodes para degolar aos inocentes.

Haberá quen me diga que non albisca tales aprendizaxes na realidade de hoxe, pero quero dicirlle a quen así o pense, que as mudanzas que se obran nos corazóns tardan en se manifestar na sociedade. Por iso me atrevo agora a dicir que hai un ano que comezou para moitísimos galegos un tempo novo e, coa súa forza, xa NUNCA MÁIS será nada coma antes.

Xabier P. Docampo
Novembro 2003 ¶