Agardada con certa expectación, e máis despois de ser designada para abrir o próximo Festival de Cannes, o último trabalho de Pedro Almodóvar volve oferecer suficientes pontos de interese como para aconselhar o paso polas taquilhas. Absténhanse, iso si, os seus detractores habituais, Lexionarios de Cristo e Adoradores Nocturnos incluídos: La mala educación supón en certo senso unha volta a algúns dos temas, situacións e personaxes habitualmente asociados ao universo do manchego, exibidos de novo coa descarnada ousadía doutrora.

A película comenza co aparente reencontro de dous antigos companheiros de colexio. Un deles, Enrique Goded (Fele Martínez) é un director de cine en busca dunha boa idea para rodar; o outro, Ignacio (Gael García Bernal), é un actor que lhe proporcionará ao primeiro o argumento idóneo para un filme: "La visita", un relato cheo de elementos autobiográficos. Nel se conta a historia de Ignacio, un travesti que imita a Sara Montiel e está marcado polos abusos sexuais que sofreu de neno nun ríxido internado relixioso por parte do Padre Manolo, que amosaba unha perversa fascinación polo rapaz. Ignacio volve ao colexio e chantaxea ao sacerdote; dalhe a ler un conto no que describe esa etapa da súa vida e ameaza con publicalo se non lhe paga unha importante cantidade de cartos. A leitura do texto por parte do sacerdote (un relato dentro do relato) serve para presentarnos a vida de Ignacio de cativo, co seu amor por Enrique ferozmente reprimido dentro dunha institución absurda.

Enrique decídese a filmar a historia. Está desesperadamente atraído polo seu suposto companheiro de aulas, aínda que se decata de que o Ignacio de agora nada ten que ver co que el conheceu na infancia. Unha escapada á Galiza permitiralhe descubrir parte da verdade dun cruel xogo de suplantación, que se resolverá por completo coa aparición do Padre Manolo, reconvertido cos anos en editor, para contar o auténtico desenlace dos feitos.

Na prodixiosa arquitectura do guión radica o maior acerto do filme. Pedro Almodóvar constrúe unha estrutura complexa e fascinante, pero consegue que non resulte artificiosa. Bota man dela para marcar distancias entre o espectador (el mesmo, para empezar) e unha historia truculenta dabondo, que podería acabar falhando por un exceso de visceralidade. Desenvolve a trama argumental en diferentes capas, xogando constantemente coa fina separación entre realidade e ficción, entre a vida e a representación da vida. Ao tempo, entretense falando de cine dentro do cine, nun deses sempre efectivos exercizos de metalinguaxe. En La mala educación achamos a pegada de toda a filmografía almodovariana, en especial La ley del deseo, coa que comparte non poucos pontos en común, pero substituíndo por frialdade a calor humana daquela. É como se o cineasta quixese afastarse intencionadamente duns asuntos que non lhe resultan agradáveis. Mentres que en Todo sobre mi madre ou en Hable con ella asomaba un pequeno sopro de esperanza por riba da dor, en La mala educación non hai nin unha mínima mostra de optimismo ou de verdadeiro afecto por uns personaxes sinalados polo fatalismo. Abrázanse á traxedia do mesmo xeito que a mulher se abraza á morte na anécdota que obsesiona a Enrique Goded. Son vítimas ou verdugos, ou ambas cousas a un tempo, para os cales non hai redención posível. Non é casual que a película acabe coa palavra "pasión" enchendo a pantalha como un berro desesperado: o refuxio no cal agacharse da rede de manipulacións tecida ante os nosos olhos.

Sobran, sen dúvida, algunhas marcas da casa que se revelan xa innecesarias (o personaxe de Javier Cámara, por exemplo). Daniel Giménez Cacho compón un sacerdote non de todo convincente, pero a súa imaxe con sotana resulta suficientemente ameazadora. Lluís Homar é o apropriado contraponto, a súa versión urbana, derrotada e negra. E aínda que Fele Martínez non é un actor que poida encher de contido un personaxe coma o que lhe tocou, enfronte temos a un excepcional Gael García Bernal, brilhante en todos os seus rexistros.

Lonxe, moi lonxe dos delirios estéticos e argumentais dos oitenta, pero sen perder en absoluto a súa enerxía creativa e o seu poder de convicción, o Almodóvar dos nosos días é un esteta, un artista calculador e preciso a un paso apenas da xelidez abstracta de Gertrud.

hoxe hai un ano: a miña obriga como ser humano ¶