Dous dos máis comentados traballos estreados no cine ao longo deste 2003 son documentais. Se a primeira metade do ano estivo marcada polo impacto de
Bowling for Columbine, o outono tráenos a polémica arredor de
La Pelota Vasca, o excelente documental dirixido por Julio Médem, cuxas películas até agora non me inspiraron especial afecto (nin tan sequera
Lucía y el sexo).
Hai que agradecerlle a Médem que se botase a facer
La Pelota Vasca. A súa decisión de filmar aos entrevistados case sempre en plena natureza, en escenarios diferentes dos que lles son habituais, resulta todo un acerto. Todo pobo dispón dos seus mitos e metáforas, e Médem xoga cos elementos telúricos asociados á cultura vasca, coa terra, as árbores e as tradicións ancestrais, permitíndose algúns xogos poéticos froito da luminosa unión das súas imaxes coa música de Mikel Laboa. A montaxe é áxil e dinámica, aínda que sospeito que a algúns espectadores ha de parecerlles sospeitoso que todas as declaracións estean moi troceadas. O peor é a selección das imaxes de arquivo, que quizá debera ser un aspecto máis coidado.
Evidentemente, ninguén vai ver
La Pelota Vasca para disfrutar da estética da película. Imos ao cine para escoitar un feixe de voces pronunciándose sobre Euskadi. E todas, absolutamente todas as intervencións son enormemente interesantes. Iso non quere dicir, por suposto, que esteamos sempre de acordo con elas. Iso sería imposíbel, porque na práctica hai representación de todas as partes. Si, si, leron ben, dixen
todas. E é que, deixando a un lado cuestións de estilo, ¿hai no pensamento do dirixente de UPN, no de Pablo Mosquera ou no de Patxi López ou Benegas diferencias substanciais co que pensa Mayor Oreja sobre o tema?
Resulta tremendamente útil escoitar ao energúmeno de Arnaldo Otegi para entender con claridade o alcance da súa idiotez. É moi esclarecedor todo canto di Felipe González sobre a guerra sucia, con ese tono seu de demagogo bobón que lle serviu para obter varias maiorías absolutas. Non sorprenden as intervencións dos políticos en activo, que manteñen a clásica actitude
nin fu-nin fá mirando á cámara con pinta de candidato en campaña; resultan en xeral máis proveitosas as intervencións dos
retirados, como Ardanza ou Garaicoetxea. Con todo, as palabras máis lúcidas e valentes non nacen da boca dos líderes políticos, como cabía agardar, ou polo menos non dos que hoxe se pasean polo primeiro plano. Nacen da gorxa de Eduardo Madina, das Xuventudes Socialistas de Euskadi, que perdeu unha perna por culpa dun atentado terrorista. De Iñaki Gabilondo, Antonio Alvárez de Solís ou Javier Ortiz, periodistas con opinións bastante asisadas e serenas sobre a cuestión. Dos representantes da Igrexa, que por unha vez e sen que sirva de precedente quizá teñan un papel moi grande que cumplir, como xa pasou no conflicto irlandés (aplastantemente lóxico o mediador Alec Reid, por certo). Do escritor Bernardo Atxaga, sosegado e brillante. Ou de Javier Sádaba, filósofo ao que non lle importou participar, a diferencia doutros quizá demasiado ocupados en bailar ao son da música que se toca desde a Moncloa.
O documental expón posicións moi diferentes, e non se pronuncia explicitamente en ningunha dirección. Médem non pretende ser obxectivo, pois sabe que iso é imposíbel; o que si demostra é a súa vontade de exhibir un gran número de subxectividades, todas as que desexaron estar. Quizá por iso as ausencias resulten tan curiosamente clarificadoras, tanto ou máis que as presenzas.
A grande aposta de Médem é sen dúbida a do diálogo, un diálogo tranquilo e valente, que non sinta medo de cometer erros. Así se constrúe o
progreso, desde a serenidade, desde a aceptación da diferencia, desde a amplitude de miras. A película de Médem non nos descubre nada novo, é certo, e pode pecar dun certo elitismo; coa súa lucidez habitual
El Pez lamentábase hai uns días de que ningunha intervención lembrase que un pobre de Bilbao parécese máis a un pobre de Murcia que a un rico de Neguri (iso sabémolo ben os galegos: nada hai tan unificador como a miseria). Malia iso,
La pelota vasca é unha ferramenta extraordinariamente valiosa para entender que é o que pasa. A fin de contas, o seu principal mérito é a súa mesma existencia. Por iso enfureceu a
Pilar del Caudillo, que obviamente xamais se molestará en velo.
¶
